Team My pune city ( हर्षल आल्पे) : काही कलाकारांची(Gurudatta) ओळख त्यांच्या कलाकृतीपेक्षा अधिक खोल असते. त्यांचं अस्तित्व हे केवळ पडद्यावरच्या फ्रेमपुरतं मर्यादित नसतं… तर ते पडद्यामागच्या प्रत्येक भावनेत, प्रत्येक शांततेत, आणि प्रत्येक अपूर्णतेत जिवंत असतं. गुरुदत्त हे असाच एक कलाकार होता — ज्याचं नाट्य त्याच्या अभिनयात नव्हतं, तर त्याच्या अस्तित्वात होतं.
गुरुदत्तचा सिनेमा म्हणजे सिनेमाची मर्यादा ओलांडून संवेदनशीलतेच्या सीमारेषेवर चालणारा प्रवास होता.
त्याचे चित्रपट केवळ कथा सांगत नसत, ते मन उघडत. “प्यासा”, “कागज के फूल”, “साहिब बीबी और गुलाम” – हे केवळ चित्रपट नव्हते, तर काळजावर उमटलेले भावनिक ठसे होते.
तो कलाकार नव्हता, तो वेदनेचा शिल्पकार होता
गुरुदत्त हा कलाकार नव्हता – तो माणसाच्या वेदनेचा शिल्पकार होता.
तो अशा गोष्टी दाखवत होता ज्या फार कमी लोकांना दिसतात – आणि त्याहूनही कमी लोक त्या दाखवण्याची हिंमत करतात.
एक कलाकार जेव्हा स्वतःच्या वेदना जगापुढे मांडतो, तेव्हा ते केवळ प्रदर्शन नसतं, ती एक आर्त हाक असते. गुरुदत्तच्या प्रत्येक सिनेमात ही आर्तता सतत जाणवते.
त्याच्या नजरेत एक प्रश्न असे…
त्याच्या संवादात एक थांबलेली भावना…
आणि प्रत्येक दृश्यामागे एक हळूशी घुसमट…
त्याचं जगणं म्हणजे एक अंतर्मुख कलाकृती (Gurudatta)
गुरुदत्तचं आयुष्य म्हणजे एक अशी कलाकृती होती जी त्याने आपल्या आतल्या कॅमेऱ्यात टिपली होती.
त्याचा प्रत्येक क्षण हा स्वतःशी चाललेला एक संघर्ष होता.
त्याला प्रेक्षकांची दाद हवी होती, पण त्याहून अधिक… एक संवाद हवा होता – त्याच्या आणि आपल्या मनामधला.
तो जगाच्या वेदनेशी एकरूप झाला होता.
आणि त्यामुळेच त्याचे चित्रपट आपले वाटतात – कारण त्याच्या वेदनेत आपलीसुद्धा सावली असते.
एक रात्रीचं मौन… आणि एक अखेरचा संवाद (Gurudatta)
एका रात्रीचा किस्सा…
ती रात्री फक्त एक कलाकार गेला नाही…
ती रात्री एक अधुरी कविता बंद झाली.
दुसऱ्या दिवशी राज कपूरसोबत मोठ्या चित्रपटाची चर्चा होती.
पण त्या रात्री त्याच्या मनात चित्रपट नव्हता, होती फक्त “मुलीशी बोलण्याची आस”.
तो वारंवार फोनकडे जात होता, पण संपर्क होत नव्हता.
त्या रात्री तो फार शांतपणे म्हणाला,
“Let me sleep now… बहारें फिर आएँगी… हम मिलेंगे जरूर…”
पण त्या बहारें पुन्हा कधीच आल्या नाहीत.
सकाळी बातमी आली – गुरुदत्त गेला…
त्याचं जाणंही एक कलाकृतीच होतं
त्याचं जाणं हे जितकं अचानक, तितकंच अर्थपूर्ण होतं.
अनेक अफवा, अनेक अनुत्तरित प्रश्न…
पण त्याला त्याचा त्रास नव्हता.
कारण त्याने जगलेला प्रत्येक क्षण स्वतःसाठी नव्हे – तर ‘आपल्यासाठी’ जगला होता.
कदाचित तो गेलाच नव्हता… तो एका नव्या कलाकृतीसाठी निघून गेला होता.
कदाचित तिथेही त्याचं मन एक कागद शोधत असेल… एक फ्रेम… एक मौन.
गुरुदत्त : एक काळजाचा तुकडा (Gurudatta)
गुरुदत्तच्या शतजयंतीदिनी, तो आठवतोय…
एक अवलिया, जो सतत शोधत राहिला – माणसातलं माणूसपण.
त्याला मुजरा म्हणजे पुरस्कार नव्हे…
तर त्याच्या सिनेमाकडे, त्याच्या नजरेकडे पुन्हा एकदा मनानं बघणं.
त्या नजरेत आजही खूप काही आहे…
फक्त थांबून पाहायचं आहे…
गुरुदत्त (९ जुलै १९२५ – १० ऑक्टोबर १९६४)
शतकोत्तर आदरांजली.
लेखक– हर्षल आल्पे.
